A MISA DOS MOUROS E SEUS RITUAIS NO CASTRO DE SAN AMARO

Incrible, fascinante e enigmático, así se pode describir este lugar pouco coñecido, o castro e capela de San Amaro, na parroquia de Lira, no concello de Salvaterra facendo linde co de Ponteareas.

Para a maioría das persoas tratase dunha capela adicada a San Amaro nun pequeno monte, construída sobre un castro galaico onde abunda a cerámica como proba deste, nada novo, pero se nos imos o folclore popular oral e o investigamos máis a fondo, a cousa muda, e muito!

Como describen os arqueólogos José Manuel Hidalgo Cuñarro e Fernando Javier Costas Goberna no seu libro “Prospecciones arqueológicas de los Valles del Tea, Alveosa y Miñor”, publicado nos anos oitenta, “analizaremos un grupo de cazoletas situadas sobre la corona del castro, con diámetros entre 20 y 40 cm, y una profundidad de 11 a 23 cm, con formas cilíndricas e elípticas acompañadas de surcos”. Pero se sorprende esta serie de pequenos lagares e cazoletas sobre unha laxe a ras do chan, máis sorprende as lendas sobre estas mesmas. “El día de la fiesta de San Amaro, se echaba agua sobre ellas y se bendecia, y a continuación se procedía a bendecir los campos circundantes con esta agua. Antes de existir la ermita, la tradición dice que en las pías decían misa os Mouros”

Analizando e estudando o texto rapidamente, pois inda temos máis, na fronte da capela temos unha laxe a ras do chan, que cando menos se localizan dúas pías cavadas de tamaño medio e outra de forma elíptica, acompañadas de tres surcos. Dicir como indican os autores do texto, a laxe esta moi tapada e cuberta por vexetación, sobre todo musgos, estando no mesmo estado a día de hoxe, polo que non se descarta a existenza de máis. Nesas pías, realizábanse inda non fai tanto tempo no día de San Amaro, rituais vinculados a fertilidade da terra, e dicir o campo, cousa que inda a día de hoxe se fai en outros lados da terra galaica como mostrárenmos máis adiante. A parte destacar, que a tradición di que anteriormente a existenza da capela, en tempos posiblemente do castro, “ali facían a misa os mouros”, mouros, os nosos ancestros anteriores o cristianismo.

Engadir, que a uns metros das pías, atopase o final da coroa do castro, exposto e aberto no alto a paisaxe circundante, un incrible altar cavado na rocha nai, con tres escalóns e un par de pías. Non atopamos información deste sorprendente monumento, pero pola orientación o sol nacente co impoñente Monte San Nomedio ou San Mamede na fronte (que algúns aseguran que se trata do enigmático monte Medulio) podemos sacar a hipótese que pode ter seu orixe en tempos do castro, e que estamos ante unha zona ritualística de primeiro orde.

A MISA DOS MOUROS, UNHA POSIBLE FESTIVIDADE ANCESTRAL O SOL

Os datos claves para dar forma a esta hipótese; un castro galaico (xacemento precristián), un santuario e ritual inda conservado en tempo cristián na súa zona máis alta con un altar orientado a saída do sol, e similitude con outros rituais conservados de tempos ancestrais e na mesma data do calendario.

Para entendelo de forma doada, os cristiáns manteñen a tradición dos antigos habitantes do castro (os mouros) e como eles, no día elixido (non por casualidade) de San Amaro, enchen as pías e cazoletas de auga, a bendicen e logo bañan seus campos con ela para que sexan máis produtivos. Isto o fan cando o campo inda non produce, senón que están próximas as colleitas, polo que ben sendo un rito polo bo augurio, posto que San Amaro é o 15 de xaneiro, e isto non coincide con outra grande festividade a nivel galaico coa mesma fin en parte?

O Sol, que da vida a este mundo, comeza a morrer no fin do verán e morre de forma definitiva e renace entre o 22 e o 25 de decembro no solsticio de inverno, onde volta a terra acercarse a el, polo que colle máis forza, quenta máis e os días comezan a medrar. Os romanos o festexaban como ó Sol Invictus, o sol invicto, pois renacía, e nos, co cristianismo co nadal, onde o que nace realmente no ciclo solar e no calendario deste mundo, o deus Sol. Neste ciclo ate a primaveira, o mundo renace e florece, así nacen unha serie de festividades e rituais a nivel europeo vinculadas o crecer do sol, coa busca dun renacer e primaveira fértil. Temos así o noso entroido tradicional, onde se lucen os traxes coloridos representando as cores da inminente primaveira, a saída dos animais que invernan como o oso de Salcedo, o estrondo do son dos tambores e cencerros para espantar as treboadas do inverno, os banquetes simbolizando a chegada da abundanza... e como non, os rituais a fertilidade da terra, como no entroido do Ribeirao en Chantada, onde uns seres con cores moi vivas e estranas formas chamados Volantes, teñen que pisar as terras de cultivo para que estas sexan fértiles meses despois.

Os Volantes no entroido tradicional do Ribeirao, Chantada, os cales teñen que pisar os campos para que logo estes sexan productivos.

No entroido, estamos ante festividades e ritos solares vinculados o renacer da terra e crecemento do Sol, entre os meses de xaneiro, febreiro e marzo. Pois, recordando que o folclore do Castro de San Amaro nos di que se realizaban ritos o campo, no 15 de xaneiro, non terá relación a ser tamén unha festividade solar? O deus supremo celta Lugh, que era o deus Sol (como na maioría de relixións antigas).

De importanza é neste caso o altar tallado na pedra, posto que esta orientado a saída do Sol, tal vez outra pista. Recordar que ate fai ben pouco, nesta bisbarra do Condado, como en grande parte da Europa atlántica, no entroido se realizaban as populares corridas do galo, onde destacaba a satírica, o banquete e o sacrificio dun fermoso galo cun rito que variaba segundo a parroquia, tamén non se podería dar o caso do sacrificio dun galo (animal solar, o primeiro que canta co mencer) nese altar en honra o Sol? Falar de rituais de sangue na antigüidade non era nada estrano, pois era o voto e regalo os deuses en busca do bo augurio e chamar a súa atención, diso temos falado aquí. Con todos os datos e teorías cos que enchemos este saco da Misa dos Mouros de San Amaro, non é de descartar a posibilidade de rituais de sangue ou sacrificios nese altar de pedra o Sol nacente na súa fronte.

Altar rupestre  de San Amaro visto dende arriba.

O CASTRO DE SAN AMARO DE LIRA

Arqueolóxicamente, quitando a prospección de Hidalgo Cuñarro e Costas Goberna, o asentamento etopase inédito.

Visualmente se poden ver perfectamente a coroa do castro onde se atopa a capela, unha terraza e mesmo algúns posibles foxos defensivos. Sobre a súa superficie abundan restos cerámicos, tanto de cerámica común como tégula romana, o que nos indica que cando menos estivo habitado en período romano, sen descartar que posiblemente sexa máis antigo.

Plano do Castro de San Amaro.

Dende el se vixía parte do val do Tea e Miño ate Portugal, así como o monte de San Nomedio ou San Mamede.

Outras lendas recollidas no castro por Hildago Cuñarro e Costas Goberna, así como me contou Juan Carlos Correa, falan da existenza de minas ou túneles debaixo do castro construídos polos antigos mouros. Din que no túnel principal, existe un “becerro douro”, lenda bastante común nesas terras entre o Miño e Tea.

Resto da abundante cerámica visible pola siuperficie.

CONCLUSIÓNS

As conclusións persoais, son o resumo do xa exposto, un castro cristianizado pero non só presencialmente coa capela, senón tamén os ritos que seus habitantes realizaban, conservando estes ata fai só unhas decenas de anos, pero de forma cristianizada.

Mantemos a hipótese que eran ritos vinculados o Sol crecente e nacente nos inicios do ano, xustificando que cristianizalos con San Amaro non foi casualidade, posto que na terra galega este santo ten bastante arraigo, sendo dos principais do mes de xaneiro.

Por último, a situación do altar pétreo inminente as pías, orientado a saída do sol, tamén nos fai pensar que seu orixe se atopa nos tempos do castro. Tal vez cunha intervención arqueolóxica e estudo máis a fondo, nos quitaría de muitas dubidas, cando menos en cronoloxías.

Rematamos esta entrada cun lugar tan especial e enigmático practicamente descoñecido, esperemos que cando menos seu misterio pase a ser seu valor, seu renacer como o inminente Sol Invictos, pois é parte de nosa historia así como conexión coas nosas raíces pasadas, e coa propia Terra.